Hedeflerinize ulaşmaya çok yaklaşmışken, sanki görünmez bir el sizi geri çekiyormuş gibi hissettiğiniz oluyor mu? Tam her şey yoluna giriyorken, bir şeyleri ertelediğinizi, bozduğunuzu ya da kendi önünüze engel koyduğunuzu fark ediyor musunuz?
Eğer bu durum size tanıdık geliyorsa, yalnız değilsiniz.

Pek çok insan, farkında olmadan kendi mutluluğunun ve başarısının önüne engeller koyar. Bu davranış biçimine kendini sabote etme diyoruz. Peki insan neden kendi kendisinin önünü keser? Bu yazıda, kendini sabote etme davranışının arkasındaki psikolojik dinamikleri ele alacak ve bu döngünün nasıl fark edilip dönüştürülebileceğini birlikte düşüneceğiz.

 

Kendini Sabote Etmek Nedir?

Kendini sabote etme, kişinin bilinçli ya da çoğu zaman bilinçdışı bir şekilde kendi hedeflerine, ilişkilerine ve iyilik haline zarar veren davranışlar sergilemesidir.
Bu bazen bir işi sürekli ertelemek, bazen önemli bir görüşmeye yeterince hazırlanmamak, bazen de iyi giden bir ilişkiyi anlamsız nedenlerle bitirmek şeklinde ortaya çıkabilir. Diyete başlayıp defalarca bozmak ya da tam ilerleme kaydedilmişken vazgeçmek de bu davranışın yaygın örneklerindendir.

Kişi çoğu zaman potansiyeline ulaşabilecekken, kendi davranışlarıyla bu olasılığı ortadan kaldırır. Üstelik bunun sonuçlarının farkında olsa bile, altta yatan nedenlerle yüzleşmedikçe aynı döngüyü tekrar etmeye devam eder.

Kendini Sabote Etmenin Altında Yatan Nedenler

İnsanların neden kendilerini sabote ettiklerini anlamak, değişim için atılacak en önemli adımdır. Herkesin hikâyesi farklı olsa da, bazı ortak psikolojik temalar öne çıkar.

1. Başarısızlık Korkusu

Başarısızlık korkusu, kendini sabote etmenin en sık görülen nedenlerinden biridir. Kişi, bir işe gerçekten başlamazsa ya da elinden gelenin en iyisini yapmazsa, başarısız olmanın acısından da korunacağını düşünür.
Bu durumda başarısızlık, “yetersiz olmak” yerine “yeterince çabalamamak” ile açıklanır. Bu, benlik saygısını korumaya yönelik bir savunma mekanizmasıdır.

2. Başarı Korkusu

Başarı korkusu ilk bakışta tuhaf gelebilir, ancak oldukça yaygındır. Başarı; daha fazla sorumluluk, artan beklentiler ve göz önünde olmak anlamına gelir.
Bazı kişiler için bu yük, başarısızlıktan bile daha kaygı vericidir. “Ya bu başarıyı sürdüremezsem?” düşüncesi, kişinin bilinçsizce kendini geri çekmesine neden olabilir. Bu durum çoğu zaman konfor alanından çıkma korkusuyla yakından ilişkilidir.

3. Düşük Özgüven ve Değersizlik Hissi

Kendine inancı düşük olan, içten içe başarıyı hak etmediğini düşünen kişiler kendilerini sabote etmeye daha yatkındır.
Bu kişiler başarı elde ettiklerinde bile bunu şansa bağlayabilir, kendi katkılarını küçümseyebilirler. Zamanla “Bir gün herkes gerçeği fark edecek” düşüncesiyle tanımlanan sahtekârlık sendromu ortaya çıkabilir.

4. Mükemmeliyetçilik

Mükemmeliyetçilik çoğu zaman güçlü bir motivasyon gibi algılansa da, aslında kendini sabote etmenin önemli kaynaklarından biridir.
Her şeyin kusursuz olması gerektiğine inanmak, hata yapma korkusunu artırır. Kişi, istediği mükemmelliğe ulaşamayacaksa hiç başlamamayı ya da işi yarım bırakmayı tercih edebilir. Bu da erteleme ve kaçınma davranışlarını beraberinde getirir.

5. Kontrol İhtiyacı

Bazı durumlarda kendini sabote etme, kontrol duygusunu koruma çabasından doğar. Başarısızlığın ne zaman ve nasıl olacağını bilmek, belirsiz bir başarı ihtimalinden daha güvenli hissedilebilir.
Kişi, başarısızlığı kendi kontrolünde bir senaryo haline getirerek, dış koşullar tarafından “yenilgiye uğratılma” duygusundan kaçınmaya çalışır.

6. Geçmiş Deneyimler ve Travmalar

Çocuklukta yaşanan eleştirici ebeveyn tutumları, duygusal ihmal ya da travmatik deneyimler, yetişkinlikte kendini sabote etme davranışlarına zemin hazırlayabilir.
Başarıları küçümsenen ya da görünmez kılınan bir çocuk, ilerleyen yıllarda başarıdan uzak durmayı öğrenmiş olabilir. Geçmişte yaşanan hayal kırıklıkları da, kişinin yeniden incinmemek için kendi önüne bilinçdışı engeller koymasına neden olabilir.

Kendini Sabote Etme Döngüsü Nasıl Kırılır?

Bu döngü değiştirilebilir. Ancak bu, zaman ve içten bir farkındalık gerektirir.

• Farkındalık kazanın: Hangi durumlarda kendinizi sabote ettiğinizi gözlemleyin. Bu davranışlar öncesinde neler düşündüğünüzü ve hissettiğinizi fark etmek önemli bir ilk adımdır.
• İçsel eleştirmeni fark edin: Zihninizdeki sert ve yargılayıcı sesi sorgulayın. Bu ses gerçekten gerçeği mi söylüyor, yoksa eski öğrenilmiş inançları mı tekrar ediyor?
• Küçük adımlar atın: Büyük hedefler göz korkutucu olabilir. Hedefleri daha ulaşılabilir parçalara bölmek, harekete geçmeyi kolaylaştırır.
• Geçmiş deneyimleri gözden geçirin: Eğer bu davranışların kökeninde geçmiş yaşantılar varsa, bunları anlamak iyileşmenin önemli bir parçasıdır.
• Profesyonel destek alın: Bir terapistle çalışmak, kendini sabote etme davranışlarının altında yatan nedenleri keşfetmenize ve daha sağlıklı baş etme yolları geliştirmenize yardımcı olabilir.

Ahmet Vefa Çetin

Klinik Psikolog Yayın Tarihi: